Oude spoorlijn Mechelen-Antwerpen

[Klaas Zondervan]

Vorige week tijdens een fietstocht door Belgi? werd mijn aandacht getrokken door iets vreemds op mijn wegenkaart. Daar stond een viaduct aangegeven over de Lange Zandweg tussen Walem en Sint Katelijne Waver. Maar op de kaart liep er geen weg of zoiets over dat viaduct. Dat ruikt natuurlijk naar een verlaten spoorlijn. Nadat ik de Lange Zandweg 2 keer heen en weer was gereden had ik echter dat viaduct niet kunnen ontdekken. Maar een stukje verderop, langs de Nete, vond ik de restanten van een brugpijler. Gezien het feit dat er spoorstaven als wapening in waren verwerkt kon dit niet anders dan een spoorviaduct geweest zijn.

Een dag later ontmoette ik een plaatselijke bewoner, die de spoorlijn nog in zijn jeugd had meegemaakt, en hij liet me de restanten zien van de brugpijlers.
De pijlers waren gesloopt, en naar goed Belgisch gebruik was het puin niet afgevoerd,maar langs de weg op een hoop gegooid, en in de loop der jaren door bomen en struiken overwoekerd.
De spoordijk was grotendeels afgegraven, maar een stukje verder naar het zuiden (richting Mechelen) was een deel van de spoordijk nog terug te vinden.

Nu is mijn vraag: wie weet er meer over deze spoorlijn? Van waar naar waar liep hij? Wat voor vervoer vond er plaats? Wanneer is de lijn buiten gebruik gesteld, en wanneer is de brug gesloopt?

[Decapod]

Als je het hebt over de oude pijler in de Nete, dan gaat het hier over de oude dubbelsporige lijn 25A die Mechelen met Antwerpen-Zuid verbond, via Wilrijk. Als je vanuit Mechelen Nekkerspoel via lijn 25 Mechelen verlaat, kom je voorbij het voormalige knooppunt Vrouwenvliet, waar haast niets meer van de aftakking te merken is (alleen de wederzijdse verbindingen tussen lijn 25 en 27 zijn nu te zien), behalve een kleine betonnen tunnelpassage waar lijn 25 en 27 over lopen en een rest van een aflopend talud dat naast lijn 27 ligt.

Er was ??n station op deze lijn: Waarloos. Kruisingen waren Kontich Dorp (kruising met lijn 61 - opgebroken in de jaren '50, behalve de sectie Boom-Willebroek) en Wilrijk (kruising met lijn 27A -opgebroken in de jaren '70 enkel het deel van Berchem tot de Haven is nog in gebruik). Er waren haltes in Kontich Nieuwe Lei, Kontich Molenstraat en Wilrijk Molenveld.

Ze werd aangelegd door de Belgische Staat rond de eeuwwisseling en opgebroken in twee stadia. De sectie A'pen-Zuid-Wilrijk verdween in de jaren '30, de sectie Wilrijk-Mechelen werd opgebroken in de jaren '70 (eind jaren '60 buiten dienst). Tussen Wilrijk en A'pen werd de vroegere bedding van 25A gebruikt voor de E19.
Tot voor de WOI werd ze gebruikt voor gemengd vervoer (in A'pen-Zuid was er toen nog een schitterend reizigersstation), maar na WOI nam het reizigersverkeer sterk af en werd niet meer hervat na WOII. Vanaf dan werd ze enkel nog gebruikt als ontdubbeling van lijn 25 voor goederenverkeer (de aansluiting met het oude havencomplex - achter A'pen-Zuid - was toen al verdwenen). Hoe het precies zit met de geschiedenis van deze lijn weet ik niet helemaal, maar opmerkelijk voor de aanleg in die tijd was dat gelijkvloerse kruisingen zoveel mogelijk vermeden werden. Ze moet dus als expresslijn opgezet zijn tussen Brussel en het toen gloednieuwe en groots opgezette A'pen-Zuid. Ze verleende Brussel ook rechtstreekse verbinding met de Harwich-bootservices (treinboten) die vanuit de oude haven vertrokken.

Op Wikipedia vind je trouwens een artikel waaraan foto's van de kruising/aftakking met de lijnen 25 en 27 te zien zijn.

[Klaas Zondervan]

Bedankt voor dit uitvoerige verhaal. Wat je vertelt klopt met het mogelijk verloop van de lijn zoals ik dat op de kaart zie.
Er is alleen ??n ding wat ik niet kan rijmen. Je hebt het over een pijler in de Nete, maar ik heb een pijler gezien op de zuidelijke oever van de Nete, nog buiten het fietspad. In het water zelf en op de overliggende oever zijn geen overblijfselen meer te zien.

[Decapod]

Ja, die bedoel ik dus. Niet echt 'in', maar naast. Als ik me niet vergis, bevindt hij zich in het vroegere overloopgebied van de Nete (met de sluisenaanleg rond Mechelen eind 19de en begin 20ste eeuw, is dat overloopgebied niet meer zo relevant, vermoed ik).

Jammer dat de geschiedenis van deze lijn zo weinig gedocumenteerd is. Misschien vind je er wel wat over in Welters 'Sporen door Antwerpen'. Heb ik zelf niet, dus ik weet niet wat er over gezegd wordt. Mijn postkaartencollectie is ook niet al te vet gedocumenteerd over deze lijn: alleen Kontich-Dorp. Voor de rest niets (A'pen Zuid niet meegerekend natuurlijk).

Qua materieel weet ik wel dat er in Tp I veel met Columbia's van het type 12 gereden werd (expresstreinen vanuit Brussel), het eerste type 25, type 2 (beiden gemengd) en type 4 (zeer zware tenderlocs voor die tijd, reizigers). Later (Tp II) de types 16 (trotinette-dienst) en type 32 (later 44), samen met een opvallend Amerikaans uitziende Baldwinloc type 31. Vanaf 1926 kan je zowat raden wat er allemaal rondgereden heeft.

[loco]

Geen paniek. Er is wel wat info over deze lijn beschreven. In de publicatie van Paul Jacobs over de geschiedenis van de Belgische Spoorwegen in Sint Katelijne Waver wordt ??n en ander over deze lijn geschreven. Alleen zal je deze publicatie nog  moeilijk vinden tenzij in de heemkundige kring. Ook heeft er ooit ergens in een tijdschrift de beschrijving van deze lijn gestaan met het trac? vanaf de aftakking aan de zavelberg in Katelijne (nu Mechelen) tot de aansluiting op het ringspoor in Antwerpen via Wilrijk inclusief een tekening. Ik weet jammer genoeg niet meer in welk tijdschrift dit was.
De bedding in Katelijne Waver is gedeelteljk afgegraven en de resternde brug in de wijk Elzenstraat is midden jaren '80 afgebroken. Momenteel kun je over de oude bedding in Katelijne gedeeltelijk fietsen (mountainbiken is beter) tot in Walem aan de Nete of aan het bruggenhoofd.
De lijn werd zeker nog gebruikt in 1968 naar aanleiding van een omlegging van de treinen als gevolg van een ongeval in Kontich. De lijn werd nog ??n jaar als strategische lijn bewaard. Immers in Antwerpen sloot ze ook aan op de fortenlijn met nog een actieve depot in wilrijk (hoboken) tot in de jaren '70. Dit kan ik me nog goed herinneren omdat ik school liep in Hoboken en ik langs het ringspoor naar school ging met de fiets. Nu is daar een crematorium gevestigd. In '70 is men met de afbraak van de lijn gestart. Omdat de afbraakmaterialen via het spoor vervoerd werden naar Muizen, bleef de brug over de Nete nog even dienst doen. In 1972 waren de werken zo goed als zeker achter de rug, want de brug over de Lierse steenweg werd in 1973 afgebroken. Op sommige plaatsen bleven nog lang roestende restanten van kleine bruggetjes liggen. Deze zijn nu ook definitief verdwenen. Alleen aan de vertakking met lijn 27 vind je nog enkele merkwaardige bouwwerken tussen het groen.
Het heeft mijn interesse omdat ik enkele jaren in de Elzenstraat recht tegenover de oude berm heb gewoond (Ekelenhoek).

[conducteur]

Ik heb onlangs nog een site bezocht over alle lijnen in Belgi?, bv over de lijn Blankenberge-Zeebrugge die in 1906 is opgebroken. Gelukkig is er nog de tram of de fiets (mijn harley trapperson). Maar vind hem niet meer terug, daar ging vast wel iets opstaan.
gevonden:
http://users.telenet.be/brail/lijn/lijn25A.htm
(is vooral datums bv wanneer de lijn officieel geopend werd, wanneer ze in dubbelspoor werd aangelegd...)